Rewolucja Amerykańska – przyczyny, kluczowe bitwy i skutki wojny o niepodległość USA

Rewolucja Amerykańska, znana także jako wojna o niepodległość Stanów Zjednoczonych, to konflikt zbrojny w latach 1775–1783 pomiędzy 13 brytyjskimi koloniami w Ameryce Północnej a metropolią – Królestwem Wielkiej Brytanii. W wyniku tej rewolucji trzynaście kolonii zrzuciło brytyjskie rządy i utworzyło nowe państwo – Stany Zjednoczone Ameryki, czego symbolicznym aktem było ogłoszenie Deklaracji Niepodległości w 1776 roku. Wojna ta zapisała się na kartach historii jako pierwsze udane powstanie kolonii przeciw mocarstwu kolonialnemu i zapoczątkowała szereg przemian ustrojowych na świecie. Poniżej przedstawiamy przyczyny konfliktu, przebieg najważniejszych wydarzeń (w tym kluczowe bitwy, takie jak bitwa pod Saratogą) oraz skutki tej rewolucji.

Przyczyny Rewolucji Amerykańskiej

Przyczyny wybuchu rewolucji tkwiły w narastających napięciach polityczno-ekonomicznych między koloniami a metropolią. Po zakończeniu w 1763 roku wojny z Francuzami (wojny siedmioletniej w koloniach zwanej wojną z Francuzami i Indianami), Brytyjczycy stanęli w obliczu znacznego zadłużenia i postanowili ściślej podporządkować sobie kolonie oraz pozyskiwać z nich większe dochody. Londyn zaczął wprowadzać nowe prawa i podatki wymierzone w kolonistów. Dotychczas w koloniach panowała polityka tzw. dobrotliwego zaniedbania (ang. salutary neglect), czyli luźnego nadzoru – kolonie cieszyły się sporą autonomią i samorządem. Gdy jednak Brytyjczycy próbowali zaostrzyć kontrolę, kolonistów oburzyło to jako naruszenie ich swobód.

Na pierwszy plan wysunęły się spory o podatki i reprezentację polityczną. Brytyjski parlament, nie mając przedstawicieli z kolonii, uchwalał ustawy podatkowe obciążające mieszkańców Ameryki. Koloniści argumentowali, że nakładanie podatków bez ich reprezentacji w parlamencie było bezprawiem – w myśl hasła “no taxation without representation” („żadnego opodatkowania bez reprezentacji”), które sformułował bostoński prawnik James Otis, nazywając takie działania tyranią. Warto zauważyć, że same obciążenia podatkowe nie były bardzo wysokie – przeciętny mieszkaniec Wielkiej Brytanii płacił w owym czasie znacznie większe podatki niż mieszkaniec kolonii (w 1763 r. około 26 szylingów rocznie wobec zaledwie 1 szylinga w Nowej Anglii). Dla kolonistów nie chodziło więc o wysokość danin, lecz o zasadę: sprzeciwiali się narzucaniu podatków i praw przez władze, w których nie mieli głosu.

Brytyjskie ustawy podatkowe i ograniczenia lat 1760-tych i 1770-tych zaostrzyły konflikt. Pierwszym z serii nowych obciążeń była ustawa cukrowa (Sugar Act) z 1764 r., potem ustawa stemplowa (Stamp Act) z 1765 r. nakładająca opłaty na wszelkie drukowane dokumenty. Te akty prawne wywołały protesty w koloniach – od bojkotów brytyjskich towarów po zamieszki. Choć część podatków cofnięto (np. zniesiono Stamp Act po fali sprzeciwu), wkrótce wprowadzono kolejne regulacje, m.in. Townshend Acts (ustawy celnopodatkowe od 1767 r.) nakładające cła na towary importowane do kolonii. Nastroje buntownicze narastały. Doszło do incydentów takich jak masakra bostońska w marcu 1770 roku, gdy brytyjscy żołnierze zastrzelili pięciu demonstrantów w Bostonie, co propagandowo okrzyknięto „masakrą” i wykorzystano do podsycenia antybrytyjskich nastrojów wśród kolonistów. Kulminacją protestów przed wybuchem wojny była słynna „herbatka bostońska” (Boston Tea Party) w grudniu 1773 roku – grupa kolonistów przebranych za Indian wrzuciła cały ładunek herbaty Kompanii Wschodnioindyjskiej do portu w Bostonie na znak sprzeciwu wobec Tea Act (ustawy dającej monopol na handel herbatą i utrzymującej podatek od herbaty). W odwecie rząd brytyjski nałożył na Massachusetts surowe represje, tzw. Ustawy Nie do Zniesienia (Intolerable Acts) z 1774 r., które m.in. zamknęły port w Bostonie i ograniczyły samorząd kolonii. Te posunięcia tylko zjednoczyły kolonie – na I Kongresie Kontynentalnym (jesień 1774 r.) przedstawiciele większości kolonii uzgodnili wspólną linię oporu przeciw metropolii. Napięcie sięgnęło zenitu – konflikt polityczny był bliski przerodzenia się w otwartą walkę.

Wybuch wojny o niepodległość (1775–1776)

Droga do zbrojnej rewolty była już otwarta. Wojna o niepodległość USA wybuchła wiosną 1775 roku. Za początek walk uznaje się starcia z 19 kwietnia 1775 roku, kiedy doszło do potyczek pod Lexington i Concord w kolonii Massachusetts. Brytyjski oddział wysłany, by skonfiskować składy broni kolonistów, starł się z milicją kolonialną (tzw. minutemanami). Pod Lexington niewielki oddział amerykańskiej milicji (77 ludzi) stawił opór około 700-osobowej brytyjskiej kolumnie, a następnie pod Concord improwizowane siły kolonistów zmusiły Brytyjczyków do odwrotu. Wieści o rozlewie krwi rozeszły się błyskawicznie – to była iskra, która zapoczątkowała otwartą wojnę. W kolejnych tygodniach uzbrojeni ochotnicy z innych kolonii ściągnęli do Massachusetts, rozpoczynając oblężenie stacjonujących w Bostonie wojsk brytyjskich.

Latem 1775 r. miała miejsce bitwa pod Bunker Hill (17 czerwca 1775) w okolicach Bostonu. Choć Brytyjczycy zdobyli wzgórza otaczające miasto, ponieśli ciężkie straty, co dowiodło, że koloniści potrafią stawić czoła regularnej armii. W tym czasie II Kongres Kontynentalny (obrady rozpoczęte w maju 1775 w Filadelfii) formalnie przejął kierowanie wspólnym wysiłkiem kolonii. Kongres powołał regularną Armię Kontynentalną, na czele której 3 lipca 1775 stanął mianowany naczelnym dowódcą George Washington – doświadczony oficer z Wirginii. Mimo podjętej jeszcze próby pogodzenia się z królem (tzw. Petition of Olive Branch – petycja „oliwnej gałązki” z 1775 r.), król Jerzy III uznał kolonie za buntowników. Na początku 1776 r. do kolonistów przemówiła broszura „Common Sense” autorstwa Thomasa Paine’a, która w prostych słowach przekonywała do idei całkowitej niepodległości od Brytanii. Nastroje niepodległościowe ogarnęły większość kolonistów.

Obraz Johna Trumbulla „Declaration of Independence” (Deklaracja Niepodległości) przedstawia moment prezentacji szkicu deklaracji Kongresowi Kontynentalnemu w Filadelfii, 1776 r. Ogłoszenie Deklaracji Niepodległości 4 lipca 1776 roku było punktem zwrotnym politycznym – trzynaście kolonii formalnie zerwało więzi z metropolią i proklamowało powstanie niepodległego państwa. Dokument ten, głównie autorstwa Thomasa Jeffersona, wyliczał nadużycia Korony Brytyjskiej i uroczyście stwierdzał, że „wszyscy ludzie zostali stworzeni równymi”, obdarzeni prawami do życia, wolności i dążenia do szczęścia. Deklaracja stała się manifestem nowych Stanów Zjednoczonych i jednocześnie inspiracją dla przyszłych ruchów wolnościowych w innych krajach.

Po ogłoszeniu niepodległości walki toczyły się ze zmiennym szczęściem. Brytyjczycy dysponowali doświadczoną armią i flotą, która pozwoliła im przerzucić znaczne siły do Ameryki. Latem 1776 roku brytyjski korpus ekspedycyjny pod dowództwem generałów Williama Howe’a (oraz floty brata, admirała Richarda Howe’a) rozpoczął ofensywę w rejonie Nowego Jorku. Kampania nowojorska 1776 zakończyła się zajęciem przez Brytyjczyków miasta Nowy Jork – Waszyngton musiał wycofać wojska, ponosząc porażki m.in. pod Long Island i w bitwie o Nowy Jork. Jednak zimą 1776/1777 Amerykanie odnieśli sukcesy pod Trenton i Princeton, co podniosło morale armii kontynentalnej. Mimo to sytuacja rewolucjonistów była trudna: Brytyjczycy kontrolowali kluczowe miasta (Nowy Jork, Filadelfię zdobyli jesienią 1777), a Armia Kontynentalna cierpiała na braki zaopatrzenia, czego najbardziej tragicznym przykładem był głodny obóz zimowy w Valley Forge (Pensylwania) na przełomie 1777/1778 roku.

Bitwa pod Saratogą (1777) – punkt zwrotny wojny

Kapitulacja generała Johna Burgoyne’a pod Saratogą (17 października 1777) – obraz autorstwa Johna Trumbulla przedstawia moment, w którym brytyjski dowódca (w czerwonym mundurze, na środku) przekazuje swoją szablę amerykańskiemu generałowi Horatio Gatesowi po decydującej klęsce. Bitwa pod Saratogą (seria starć we wrześniu i październiku 1777 r.) okazała się przełomowym starciem wojny o niepodległość – amerykańskie zwycięstwo zakończone kapitulacją całej armii brytyjskiej Burgoyne’a przekonało Francję do otwartego przystąpienia do wojny po stronie kolonii. Sojusz z Francją został zawarty w 1778 roku i całkowicie zmienił układ sił. Francuzi, żądni rewanżu na Brytyjczykach za niedawną porażkę w wojnie siedmioletniej, wsparli Amerykanów finansowo, dostawami uzbrojenia, a przede wszystkim militarnie – wysyłając korpus ekspedycyjny i silną flotę wojenną. W działaniach pod Saratogą istotną rolę odegrał polski inżynier wojskowy Tadeusz Kościuszko, który zaprojektował i nadzorował budowę amerykańskich umocnień polowych, przyczyniając się do sukcesu. Innym słynnym Polakiem w walce o amerykańską niepodległość był Kazimierz Pułaski, bohater kawalerii, który walczył od 1777 r. i poległ w bitwie pod Savannah (1779). Wśród europejskich ochotników wspierających amerykańską sprawę znaleźli się też m.in. Marie-Joseph de La Fayette (Francja), baron Friedrich von Steuben (Prusy), czy hrabia Kazimierz Pułaski i Tadeusz Kościuszko (Polska) – ich zaangażowanie pokazało międzynarodowy wymiar konfliktu.

Wejście Francji do wojny w 1778 r., a wkrótce potem przystąpienie sojusznicze Hiszpanii (1779) i wsparcie ze strony Holandii, przekształciło amerykańską rewolucję w konflikt o skali międzynarodowej. Brytyjczycy, mając na głowie również wojnę z Francuzami i Hiszpanami na oceanach i w koloniach rozsianych po świecie, musieli rozproszyć swoje siły. Francuska marynarka wojenna zablokowała możliwość swobodnego operowania Royal Navy u wybrzeży Ameryki. Od 1778 r. ciężar działań zbrojnych przeniósł się częściowo na południe kolonii – Brytyjczycy zdobyli co prawda Savannah w Georgii i Charleston w Karolinie Południowej, ale nie zdołali złamać oporu lokalnych milicji i oddziałów kontynentalnych w głębi lądu. W 1780 r. ponieśli porażkę w bitwie pod Kings Mountain, a w 1781 r. w bitwie pod Cowpens, co osłabiło ich kampanię południową.

Zakończenie wojny: Yorktown (1781) i pokój paryski (1783)

Decydujący cios nastąpił w 1781 roku. Brytyjski głównodowodzący na południu, generał Charles Cornwallis, wycofał swoje wyczerpane walkami wojska do nadmorskiego miasteczka Yorktown w Wirginii, licząc na ewakuację lub wsparcie floty. Tam jednak został osaczony: od strony lądu otoczyła go armia amerykańsko-francuska pod osobistym dowództwem George’a Washingtona (wspieranego przez francuskiego generała Rochambeau), a od strony morza odcięła flota francuska admirała de Grasse, która pokonała flotyllę brytyjską w bitwie na Zatoce Chesapeake. Oblężenie Yorktown zakończyło się kapitulacją Cornwallisa 19 października 1781, co w praktyce rozstrzygnęło wojnę na korzyść Amerykanów. Wiadomość o tej klęsce wywołała szok w Londynie – poparcie dla dalszej wojny wyparowało zarówno w społeczeństwie, jak i w parlamencie. Brytyjski premier lord North podał się do dymisji, a nowy rząd rozpoczął rokowania pokojowe. Choć formalnie działania zbrojne między Wielką Brytanią a Francją i Hiszpanią trwały jeszcze do 1783 r., w Ameryce Północnej większe bitwy już się nie odbywały.

Pokój został przypieczętowany 3 września 1783 roku, kiedy to podpisano traktat paryski. Na jego mocy Wielka Brytania uznała niepodległość Stanów Zjednoczonych. Nowe państwo otrzymało terytorium rozciągające się od wybrzeża Atlantyku aż po rzekę Missisipi (między Kanadą na północy a Florydą na południu). Był to obszar znacznie większy niż trzynaście pierwotnych kolonii, co stanowiło ogromny sukces negocjacyjny Amerykanów – Brytyjczycy zrzekli się bowiem swoich roszczeń do ziem na zachód od Appalachów, otwierając młodej republice drogę do ekspansji terytorialnej.

Skutki i znaczenie Rewolucji Amerykańskiej

Rewolucja Amerykańska przyniosła skutki odczuwalne nie tylko w Ameryce, ale i na całym świecie. Przede wszystkim doprowadziła do powstania nowego, niepodległego państwa – Stanów Zjednoczonych Ameryki – o republikańskim ustroju, opartego na ideach wolności i równości. W 1787 roku Amerykanie uchwalili Konstytucję USA (weszła w życie 1789), tworząc pierwszy nowożytny system demokratycznego rządu z trójpodziałem władzy, co stało się wzorem dla wielu innych narodów. Sama Deklaracja Niepodległości z 1776 r. była pierwszą w historii taką proklamacją, stanowiącą inspirację dla późniejszych ruchów niepodległościowych – stała się przykładem dla innych narodów walczących o wolność.

Na arenie międzynarodowej sukces kolonii amerykańskich zadziałał jak zapalnik. Amerykańska wojna o niepodległość zainspirowała falę rewolucji i buntów przeciwko starym porządkom w kolejnych latach. Najbardziej bezpośrednim echem był wybuch Rewolucji Francuskiej w 1789 roku – francuscy reformatorzy powoływali się na przykład Amerykanów, a ideały wolności, równości i braterstwa nabrały rozpędu także dzięki udziałowi Francuzów w wojnie po stronie USA. W szerszej perspektywie rewolucja amerykańska przyczyniła się do rozpowszechnienia idei republikańskich i demokratycznych na świecie. W Ameryce Łacińskiej postać Simóna Bolívara i innych wyzwolicieli była inspirowana dokonaniami Amerykanów. Również w Europie idee oświeceniowe wcielone w życie w USA wpłynęły na myślicieli i reformatorów – wskazując, że stworzenie państwa opartego na konstytucji i prawach obywateli jest możliwe.

Skutki rewolucji odczuła także sama Wielka Brytania. Utrata trzynastu kolonii była ciosem, ale jednocześnie stała się impulsem do przemian. W brytyjskiej polityce umocniła się zasada, że rząd odpowiada przed parlamentem, nie królem – porażka króla Jerzego III w Ameryce zakończyła próby wzmocnienia władzy monarszej. Imperium Brytyjskie skierowało ekspansję ku innym częściom świata (m.in. do Indii i Australii) i wyciągnęło lekcję, by w przyszłości szukać bardziej ugodowych rozwiązań z koloniami (co być może zapobiegło podobnym buntom w Kanadzie czy gdzie indziej).

Rewolucja Amerykańska była zatem momentem przełomowym: dała początek nowemu państwu i nowej erze w dziejach politycznych. Ideowe dziedzictwo tej wojny – przekonanie o prawie narodów do samostanowienia, znaczeniu wolności jednostki oraz rządów prawa – przetrwało wieki. Do dziś historia powstania USA fascynuje i przypomina, jak determinacja społeczeństwa w obronie swych praw może zmienić bieg dziejów.

Bibliografia

• Wojna o niepodległość Stanów Zjednoczonych – Wikipedia (pl) – hasło zawierające szczegółowy przebieg Rewolucji Amerykańskiej, tło konfliktu i skutki.

• American Revolution – Encyclopedia Britannica (en) – kompendium wiedzy w języku angielskim: przyczyny, główne wydarzenia (m.in. Lexington, Saratoga, Yorktown) i konsekwencje wojny.

• Veritas de Historia – Rocznica zakończenia bitwy pod Saratogą – wpis historyczny (pl) – opis przebiegu i znaczenia bitwy pod Saratogą, w tym rola Tadeusza Kościuszki.

• Kongres BHP: Powstanie Stanów Zjednoczonych – Rewolucja, która zmieniła świat – artykuł popularnonaukowy (pl) – przystępne omówienie rewolucji amerykańskiej oraz jej trzech najważniejszych skutków: Deklaracji Niepodległości, Konstytucji USA i wpływu na idee polityczne.

• History.com – Causes of the American Revolution (en) – portal HISTORY, zarysowujący najważniejsze przyczyny i wydarzenia rewolucji (w tym hasło “taxation without representation” oraz znaczenie sojuszu z Francją).