Generałowie i wodzowie: Kluczowe postacie dowodzące podczas II wojny światowej

Niniejszy artykuł prezentuje kluczowych generałów i wodzów II wojny światowej, omawiając ich strategiczne decyzje na wszystkich frontach – w Europie, Afryce i na Pacyfiku. Znajdą się tu postacie alianckie (m.in. Eisenhower, Montgomery, Nimitz, Żukow, Chuikow) oraz dowódcy Osi (np. Rommel, Yamamoto), a także politycy mający wpływ na strategie wojenne (Churchill, Stalin, Roosevelt). Opiszemy ich działania podczas najważniejszych operacji i bitew: lądowania w Normandii (D-Day), bitwy o Stalingrad, kampanii afrykańskiej czy operacji Barbarossa.

Kluczowe operacje i bitwy:

• D-Day (Normandia, 1944) – alianckie lądowanie w Normandii dowodzone przez gen. Eisenhowera, które otworzyło drugi front w Europie.

• Bitwa o Stalingrad (1942–43) – heroiczna obrona miasta przez gen. Chuikowa i kontrofensywa planowana przez marsz. Żukowa, klęska 6. Armii niemieckiej.

• Kampania północnoafrykańska (1940–43) – walki Aliantów z wojskami Rzeszy i Włoch (dowodzonymi przez E. Rommla) na pustyniach Libii i Egiptu, m.in. bitwy pod Tobrukiem i El Alamein.

• Operacja Barbarossa (1941) – niemiecka inwazja na ZSRR, która otworzyła front wschodni i zapoczątkowała krwawy konflikt na terenie Związku Radzieckiego.

• Działania na Pacyfiku – kluczowe bitwy morskie i lądowe, m.in. Midway (1942) – zwycięstwo USA pod dowództwem adm. Nimitza – oraz kampanie „skoku po wyspach” prowadzone przez aliantów (Dowódcy: gen. D. MacArthur, adm. C. Nimitz).

Dowódcy alianccy w Europie

Generał Dwight D. Eisenhower był Naczelnym Dowódcą Aliantów w Europie. To on koordynował przygotowania i przeprowadzenie operacji Overlord – lądowania w Normandii – które ostatecznie złamało opór Niemiec na Zachodzie. Jego ścisłą współpracę z generałami Montgomerym (który dowodził 8. Armią brytyjską na froncie afrykańskim i później włoskim) oraz Pattonem wzmocniły siły aliantów w kampaniach zachodnich. Montgomery z kolei przełamał niemiecką obronę w bitwie pod El Alamein (1942), zatrzymując ekspansję „Pustynnego Lisa” Rommla. Za kulisami planowania działań stał feldmarszałek Alan Brooke – brytyjski Chief of the Imperial General Staff – który jako główny doradca Churchilla kształtował ogólną strategię aliancką. Dzięki wspólnej koordynacji alianci realizowali m.in. operacje w Afryce i inwazję na Sycylię 1943 (plan McCreery’ego) – przygotowując grunt pod samą Normandię.

Front wschodni

Na froncie wschodnim wiodącą rolę odgrywali żołnierze ZSRR. Generał Wasilij Chuikow zdobył sławę twardą obroną Stalingradu (1942–43) – walczył z niemiecką 6. Armią w ciasnych ulicach miasta. Jego dowództwo i heroizm utrzymały pozycje do czasu, gdy gen. Georgij Żukow zaplanował i poprowadził kontratak (operacja „Uran”), który otoczył Niemców i zakończył się ich kapitulacją. Żukow uczestniczył również w planowaniu zwycięskiej bitwy pod Kurskiem (1943) oraz całego marszu ku Berlinowi. Na konferencjach alianckich Stalin wielokrotnie naciskał na przyspieszenie otwarcia drugiego frontu w Europie – ostatecznie w Teheranie 1943 uzgodniono realizację lądowania w Francji do maja 1944.

Kampania północnoafrykańska

Erwin Rommel, nazywany „Pustynnym Lisem”, dowodził niemiecką 5. Armią Pancerną w Afryce Północnej. Jego błyskawiczne manewry w latach 1941–42 doprowadziły do zajęcia Tobruku i natarcia na linię El Alamein. Jednak siły aliantów – przede wszystkim gen. B. Montgomery (Wielka Brytania) i nowozelandzki gen. B. Freyberg – połączyły się w kluczowej bitwie pod El Alamein w październiku 1942, rozbijając oddziały Rommla i zatrzymując ofensywę Osi. Rommel proponował skoncentrowanie rezerw tuż za plażami Normandii, co pokazywało jego doświadczenie z Pustyni (chciał zadać kontruderzenie zaraz po lądowaniu). Na przełomie 1942/43 Alianci przeprowadzili inwazję Torch w Maroku i Algierii, zmuszając wojska Osi do odwrotu; ostatecznie Niemcy i Włosi skapitulowali w Afryce w 1943 roku.

Teatr Pacyfiku

Admirał Chester W. Nimitz był głównodowodzącym sił alianckich na Pacyfiku. Po ataku na Pearl Harbor 1941 jego flota okrętów i lotniskowców przejęła inicjatywę – to pod wodzą Nimitza Amerykanie odnieśli zwycięstwo w bitwie na Midway (czerwiec 1942), co zahamowało ekspansję Japonii. Następnie Nimitz prowadził kampanię „skoku po wyspach” – morskie i desantowe bitwy o Wyspy Salomona, Gilberta, Marshalle czy Marian. Równolegle gen. Douglas MacArthur, dowódca aliantów w południowo-zachodnim Pacyfiku, przeprowadzał walki lądowe: po ucieczce z Filipin (1942) wrócił w 1944 r. z obietnicą „I shall return” i wyzwolił archipelag. Po stronie japońskiej najważniejsi byli adm. Isoroku Yamamoto (inicjator Pearl Harbor i bitwy o Midway) oraz premier Hideki Tojo, którzy kierowali rozszerzeniem wojny na Pacyfiku, zanim przewaga aliantów stała się nie do odwrócenia.

Polityczni przywódcy i strategie

Winston Churchill – brytyjski premier (1940–45) – swoim oratorstwem i determinacją zjednoczył naród i wojska do walki. Współtworzył aliancką strategię: naciskał na otwarcie frontu afrykańskiego, a później zachodnioeuropejskiego, i współpracował z Rooseveltem i Stalinem przy planowaniu m.in. operacji Overlord. To jego decyzje polityczne często określały kierunek działań wojsk (np. uznanie „miękkiego brzucha” Europy poprzez atak na Włochy).
Franklin D. Roosevelt – prezydent USA – zbudował wielką koalicję antyhitlerowską i uczestniczył w decydujących konferencjach sojuszniczych (Atlantyk 1941, Casablanca, Teheran 1943, Jalta 1945). Kierując zaopatrzeniem Lend-Lease i planując ofensywy, ułożył harmonogram walk: zgodził się na inwazję Normandii do maja 1944 oraz wsparł kampanie na Pacyfiku obiecując pomoc ZSRR. Dzięki jego inicjatywie oddziały USA walczyły równolegle w Europie i na Pacyfiku.
Józef Stalin – przywódca ZSRR – po doświadczeniach z zimowej wojny przeciwko Finlandii i skutecznie przesunięciu ciężaru przemysłu na wschód, wojował z bezwzględną determinacją. Utrzymywał ścisłą kontrolę nad frontami i gospodarką wojenną, ucząc się delegować dowództwo i zlecając planowanie natarć najwybitniejszym generałom (Żukowowi). Ciążyła na nim odpowiedzialność za zatrzymanie ofensywy niemieckiej (obrona Moskwy, Leningradu, Stalingradu) – osobiście zatwierdzał główne kontrataki. Wkrótce po rozpoczęciu Barbarossy Stalin żądał od aliantów otwarcia drugiego frontu, co ostatecznie doprowadziło do ustaleń w Teheranie 1943 i D-Day 1944. Po zwycięstwie sowiecka armia wkroczyła do Europy Środkowej, co ustaliło powojenny porządek sił (np. przesunięcie granicy Polski).
Adolf Hitler – kanclerz i wódz III Rzeszy – miał decydujący głos w operacjach wojennych Osi. Jako głównodowodzący narzucił plan inwazji na ZSRR (Barbarossa 1941) oraz osobiście ingerował w działania feldmarszałków (np. zakazał odwrotu gen. Pauliusa w Stalingradzie). Jego ideologia i błędne kalkulacje kosztowały Niemcy wiele strat i wpływały na przebieg działań (zbyt rozproszone fronty, brak wystarczających odwodów). Choć nie był generałem na polu bitwy, jego decyzje polityczno-militarne zmieniały losy kampanii wojennych.

Źródła

• Encyclopædia Britannica – artykuły biograficzne dowódców i opisy bitew II wojny światowej (m.in. Eisenhower, Nimitz, Chuikow, Freyberg).

• National Archives (USA) – zasoby edukacyjne i dokumenty dotyczące D-Day i strategii alianckiej.

• Office of the Historian, U.S. Department of State – materiały dotyczące konferencji Wielkiej Trójki (Teheran 1943) i sojuszniczych planów wojennych.

• Imperial War Museum (Londyn) – archiwa, publikacje i eksponaty związane z kampaniami europejskimi i afrykańskimi (m.in. raporty o bitwie pod El Alamein).

• Naval History and Heritage Command – archiwum admirała Nimitza i amerykańskiej strategii na Pacyfiku.

• Publikacje historyczne i opracowania naukowe – dzienniki i pamiętniki dowódców (np. „War Diaries” gen. A. Brooke), monografie operacji wojskowych, artykuły akademickie (dot. Barbarossy, Stalingradu, strategii alianckiej).